Paribasan yaiku
unen-unen kang wis gumathok racikan lan mawa teges tertemtu. Dhapukaning
paribasan awujud ukara utawa kumpulaning tembung (frase), lan kalebu
basapinathok. Racikaning tembung ora owah, surasa utawa tegese ora gumathok,
lumrahe ateges entar. Tegese tembung lumereg, gumantung surasa lan karep kang
kinandhut ing unen-unen. Paribasan ngemu teges: tetandhingan, pepindhan, utawa
pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni manungsa, ulah kridhaning manungsa,
utawa sesambungane manugsa lan alam uripe.
Paribasan ana kang
sinebut bebasan lan saloka. Diarani bebasan manawa ereging teges nggepok
sesipatan utawa kaanan kang sambung rapet karo ulah kridhaning manungsa.
Diarani saloka menawa lereging teges magepokan karo sing disemoni, disanepani,
utawa dipindhakake.
Ana ing dhaptar iki
paribasan lan saloka digabund dadi siji amrih luwih prasaja.
|
A
|
|
|
Adhang-adhang tetese
embun
|
Njagakake barang mung
sakoleh-olehe
|
|
Adigang, adigung,
adiguna
|
Ngendelake
kekuwatane, kaluhurane, lan kapinterane
|
|
Aji godhong garing
|
Wis ora ana ajine,
asor banget
|
|
Ana catur mungkur
|
Ora gelem ngrungokake
rerasan kang ora becik
|
|
Ana daulate ora ana
begjane
|
Arep nemu kabegjan,
ninf ora sida
|
|
Ana gula, ana semut
|
Panggonan sing akeh
rejekine, menthe akeh kang nekani
|
|
Anak polah, bapa
kepradah
|
Tingkah polahe anak
dadi tanggunane wong tuwa
|
|
Anggenthong umos
|
Wong kang ora bisa
nyimpen wewadi
|
|
Angon mangsa
|
Golek wektu kang
prayoga kanggo tumindak
|
|
Angon ulat ngumbar
tangan
|
Ngulatake kaanan yen
limpe banjur dicolong
|
|
Arep jamure emoh
watange
|
Gelem kepenake ora
gelem rekasane
|
|
Asu rebutan balung
|
Rebutan barang kang
sepele
|
|
Asu belang kalung
wang
|
Wong asor nanging
sugih
|
|
Asu gedhe menang
kerahe
|
Wong kang dhuwur
pangkate, mesthi wae luwih gedhe panguwasane
|
|
Asu marani gebuk
|
Njarag marani bebaya
|
|
Ati bengkong oleh
oncong
|
Wong duwe niyat ala
oleh dalan
|
|
B
|
|
|
Baladewa ilang gapite
|
Ilang
kakuwatane/kaluhurane
|
|
Banyu pinerang ora
bakal pedhot
|
Pasulayane sedulur
ora bakal medhotake pasedulurane
|
|
Bathang lelaku
|
Lunga ijen ngambah
panggonan kang mbebayani
|
|
Bathok bolu isi madu
|
Wong asor nanging
sugih kapinteran
|
|
Blaba wuda
|
Saking lomane nganti
awake dhewe ora keduman
|
|
Bebek mungsuh mliwis
|
Wong pinter mhngsuh
padha wong pinter
|
|
Becik ketitik ala
ketara
|
Becik lan ala bakal
ketara ing tembe burine
|
|
Belo melu seton
|
Manut grubyuk ora
ngerti karepe
|
|
Beras wutah arang
bali menyang takere
|
Barang kang wis owah
ora bakal bali kaya maune
|
|
mBidhung api rowang
|
Ethok-ethok nulung
nanging sejatine ngrusuhi
|
|
Blilu tau pinter
durung nglakoni
|
Wong bodho nanging
sering nglakoni, luwih pinter karo wong pinter nanging durung nglakoni
|
|
Bubuk oleh leng
|
Wong duwe niyat ala
oleh dalan
|
|
Bung pring petung
|
Bocah kang longgor
(gelis dhuwur)
|
|
Buntel kadut, ora
kinang ora udut
|
Wong nyambut gawe
borongan ora oleh mangan lan udut/rokok
|
|
mBuru uceng kelangan
dheleg
|
Mburu barang sepele
malah kelangan barang kang luwih gedhe
|
|
Busuk ketekuk, pinter
keblinger
|
Saing boho lan sing
pinter padha nemu cilaka
|
|
C
|
|
|
Carang centhel
|
Ora diajak guneman
nanging melu-melu ngrembug
|
|
Car-cor kaya kurang
janganan
|
Ngomong ceplas-ceplos
ora dipikir dhisik
|
|
Cathok gawel
|
Seneng cawe-cawe
mesthi ora diajak guneman
|
|
Cebol nggayuh lintang
|
Kekarepan kang mokal
bakal kelakon
|
|
Cecak nguntal cagak
|
Gegayuhan kang ora
imbang karo kekuwatane
|
|
Cedhak celeng boloten
|
Cedhak karo won gala
bakal katut ala
|
|
Cedhak kebo gupak
|
Cedhak karo won gala
bakal katut ala
|
|
Ciri wanci lelai
ginawa mati
|
Pakulinan ala ora
bakal owah yen durung nganti mati
|
|
Cincing-cincing maksa
klebus
|
Karepe ngirit nanging
malah enthek akeh
|
|
Criwis cawis
|
Seneng maido nagging
ya seneng menehi/muruki
|
|
Cuplak andheng
|
Andheng ora prenah
panggonanae – wong kang njalari ala becike disingkirake
|
|
D
|
|
|
Dadiya banyu emoh
nyawuk, dadiya godhong emoh nyuwek, dadiya suket emoh nyungget
|
Wis ora gelem
nyanak/sapa aruh
|
|
Dahwen ati open
|
Nacad nanging
mbenarake wong liya
|
|
Dhandhang diunekake
kuntul, kuntul diunekake dhandhang
|
Ala diunekake becik,
becik diunekake ala
|
|
Desa mwa cara, negara
mawa tata
|
Saben panggonan duwe
cara utawa adat dhewe-dhewe
|
|
Dhemit ora ndhulit,
setan ora doyan
|
Tansah diparingi
slamet ora ana kang ngrusuhi
|
|
Digarokake dilukoke
|
Dikon nyambut gawe
abot
|
|
Didhadhunga medhot,
dipalangane mlumpat
|
Wong kenceng karepe,
ora kena dipenggak maneh
|
|
Diwenehi ati ngrogoh
rempela
|
Wis diwenehi
sethithik malah njaluk kang akeh
|
|
Dom sumuruping banyu
|
Laku sesidheman
kanggo meruhi wewadi
|
|
Dudu sanak dudu
kadang, yen mati melu kelangan
|
Senajan wong liya nak
nemu rekasa bakal dibelani
|
|
Duka yayah sanipi,
jaja bang mangiwa-ngiwa
|
Wong kang nesu banget
|
|
Dudutan lan anculan
|
Padha kethikan, sing
siji ethok-ethok ora ngerti
|
|
Durung ilang pupuk lempunyange
|
Wong kang dianggep
bocah cilik durung ngerti
|
|
Durung pecus keselak
besus
|
Durung sembada
nanging kepingin sing ora-ora
|
|
E
|
|
|
Eman-eman ora keduman
|
Karepe eman malah
awake dhewe ora keduman
|
|
Emban cindhe emban
siladan
|
Pilih kasih ora adil
|
|
Embat-embat celarat
|
Wong nyambut gawe
kanthi ngati-ngati banget
|
|
Emprit abuntut bedhug
|
Perkara sing maune
sepele dadi gedhe
|
|
Endhas gundhul
dikepeti
|
Wis kepenak ditambahi
kepenak maneh
|
|
Endhas pethak ketiban
empyak
|
Wong kang bola-bali
nemu cilaka
|
|
Enggon welut didoli
udhet
|
Panggone wong pinter
dipameri kapinteran sing ora sapiraa
|
|
Entek ngamnek kurang
golek
|
Oleh nguneni/nyeneni
sakatoge
|
|
Entek jarake
|
Wis entek kasugihane
|
|
Esuk dhele sore tempe
|
Wong kang ora tetep
atine (mencla-mencle)
|
|
G
|
|
|
Gagak nganggo lare
merak
|
Wong asor (cilik)
tumindak kaya wong luhur (gedhe)
|
|
Gajah alingan suket
teki
|
Lair lan batine ora
padha, mesthi bakal ketara
|
|
ngGajah elar
|
Sarwo gedhe lan
dhuwur kekarepane
|
|
Gajah ngidak rapah
|
Nrajang wewalere
dhewe
|
|
Gajah pearang karo
gajah, kancil mati ing tengah
|
Wong gedhe kang padha
pasulayan, wong cilk kanh dadi korban
|
|
Garang-garing
|
Wong semugih nanging
sejatine kekurangan
|
|
Gawe luwangan nggo
ngurugi luwangan
|
Golek utangan kanggo
nyaur utangan sing dhisik
|
|
Gayuk-gayuk tuna,
nggayuh-nggayuh luput
|
Samubarang kang
dikarepake ora bisa keturutan
|
|
Gliyak-gliyak
tumindak, sareh pakoleh
|
Sanajan alon-alon
anggone tumindak, nanging bisa kaleksanan kekarepane
|
|
Golek banyu bening
|
Meguru golek kawruh
sing becik
|
|
Golek-golek ketemu
wong luru-luru
|
Karepe golek utangan,
malah diutangi (dijaluki utang)
|
|
Gondhelan poncoting
tapih
|
Nggantungake uripe
marang bojo
|
|
Gotong mayit
|
Lungan mung telu
ngliwati papan sing mbebayani
|
|
Greget-greget suruh
|
Nggregetake ati
nanging ngemu rasa seneng
|
|
ngGugat kayu aking
|
Mrakarakake wong kang
wis mati
|
|
Gumembrang ora adang
|
Kelangan barang tanpa
ana sing weruh
|
|
Gupak pulute ora
mangan nangkane
|
Melu rekasa nanging
ora melu ngrasakake kepenake
|
|
Glugu ketlusuban
ruyung
|
Kumpulane wong becik
kecampuran wong ala bebudene
|
|
Glundhung semprong
|
Wong wadon omah-omah
ora nggawa bandha mapan ing omahe sing lanang
|
|
Gong lumaku tinabuh
|
Wong geleme omong
mung yen ditakoni
|
|
Gegedhen empyak
kurang cagak
|
Kegedhen kekarepan
nanging ora kuwawa nandhingi
|
|
Golek uceng kelangan
dhuleg
|
Amarga kepingin antuk
kakng luwih aji malah kelangan apa kang diduweni
|
|
H
|
|
|
Harda walepa
|
Tumindak sing ora
patut, ditakoni malah ganti takon
|
|
Hasta kukila warsa
|
Pralambang saka wong
urip nalika wis tuwa umuré
|
|
Her gung raja manah
anung
|
Wong sugih, pangkaté
dhuwur, lembah manah, lan ngurmati sapadha-padha
|
|
Heru cakra
|
Sang raja sing
dipercaya ngeculaké rakyaté saka kasangsaran
|
|
Holopis kuntul baris
|
Nindakake pagawéyan
bebarengan
|
|
Hyang kalingga surya
|
Panuntun gedhé sing
bisa ngayomi lan misuwur ing bebrayan
|
|
Hyang Sukma Adiluwih
|
Kabèh sing ana ing
donya iki wis dadi kersané Gusti, kaya ngapa apiké gawéyan manungsa isih adoh
banget sampurnane saka apa sing dicipta dening Allah
|
|
I
|
|
|
Idu geni
|
Sakuni-unine kelakon
|
|
Idu didilat maneh
|
Njabel rembug sing
wis kawetu
|
|
Ing ngarsa sung
tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani
|
Yen ana ngarep
nyontoni, ana tengah menehi greget (karep), ana mburi menehi daya
|
|
Iwak kecemplung wuwu
|
Kena diapusi kanthi
gampang
|
|
J
|
|
|
nJagakake endhoge si
blorok
|
Njagakake marang sing
durung mesthi ana orane
|
|
Jail mringkil
|
Wong sing tumindak
ala ora patut didadekake kanca
|
|
nJajah desa milang
kori
|
Lelungan menyang
endi-endi
|
|
Jalma angkara mati
murka
|
Nemoni cilaka jalaran
angkara murkane
|
|
nJalukan ora wewehan
|
Senneg njaluk ora
seneng menehi
|
|
Jamur ing mangsa
ketiga
|
Kadadeyan sing arang
kadaden
|
|
Jati ketlusupan
ruyung
|
Kumpulane wong becik
kelebon wong ala
|
|
Jaran kerubuhan
empyak
|
Wong wis kanji
(kapok) banget
|
|
Jarit lawas ing
sampiran
|
Duwe kapinteran
nagingora digunakake
|
|
Jer basuki mawa beya
|
Samubarang gegayuhan
mbutuhake wragat
|
|
Jiniwit katut
|
Yen sedulur sedhih
melu ngrasa sedhih
|
|
nJujul muwul
|
Prakara kang
nambah-nambahi rekasa
|
|
nJunjung ngentebake
|
Ngalembana nanging
duwe niyat ngasorake
|
|
Jurang growah ora
mili
|
Wong sing mesthi
mblenjani janji
|
|
K
|
|
|
Kacang ora ninggal
lanjaran
|
Kebiyasaane anak niru
wong tuwane
|
|
Kadang konang
|
Gelem ngakoni sedulur
mung karo sing sugih
|
|
Kalah cacak menang
cacak
|
Samubarang
penggawéyan luwih becik dicoba dhisik bisa lan orané, ing ukara iki 'cacak'
tegese nyoba
|
|
Kandhang langit,
bantal ombak, kemul mega
|
Wong sing ora duwé
papan panggona
|
|
Katon kaya cempaka
sawakul
|
Tansah disenengi wong
akeh
|
|
Kaya banyu karo lenga
|
Wong kang ora bisa
rukun
|
|
Kakehan gludhug
kurang udan
|
Nemu kabegjan kang
gedhe banget
|
|
Kabanjiran segara
madu
|
Nemu kabegjan kang
gedhe banget
|
|
Kebat kliwat gancang
pincang
|
Wong pinter ning ora
ana sing merlokaké
|
|
Kebo bule mati setra
|
Wong pinter ning ora
ana sing merlokaké
|
|
Kebo ilang tombok
kandhang
|
Wis kelangan
ngetokaké wragat manèh kanggo nggoleki malah ora ketemu pisan
|
|
Kebo kabotan sungu
|
Rekasa merga kakèhan
anak
|
|
Kebo lumumpat ing
palang
|
Ngadili prakara ora
nganggo waton
|
|
Kebo mulih menyang
kandhange
|
Wong lunga adoh bali
menyang omah manèh
|
|
Kebo nusu gudhel
|
Wong tuwa jaluk wuruk
wong enom
|
|
Kecing-kecing diraupi
|
Tumindak gawe kanthi wani njejaluk tanpa ngrasa isin
|
|
Keduwung nguntal wedhung
|
Wis kebanjur tumindak, arep mundur wis lumaku, arep maju wis
rekasa
|
|
Kajugrugan gunung
meyan
|
Oleh kabegjan kang
gedhé banget
|
|
Kekudhung walulanng
macan
|
Ngapusi nggawe jeneng
wong kang diweden
|
|
Kelacak kepathak
|
Ora bisa mungkir,
jalaran wis kabuktèn
|
|
Kena iwake aja nganti
butheg banyune
|
Sing dikarepake
kelakon ning aja nganti gawe rusak/ramé
|
|
Kencana katon wingka
|
Senajan apik nanging
ora diseneng
|
|
Kendhel ngringkel,
dhadhag ora godak
|
Ngaku kendel tur pinter
jebu1 jirih tur bodho
|
|
Kenes ora ethes
|
Wong sugih umuk
nanging bodho
|
|
Kepaten obor
|
Kelangan aluran pasedulurane
|
|
Keplok ora tombok
|
Wong senengané maido
thok, ora gelem mélu cawe-cawe
|
|
Kere munggah bale
|
Batur dipek bojo karo
bendaran
|
|
Kere nemoni malem
|
Wong kang bedhigasan
/serakah
|
|
Kerot ora duwe untu
|
Duwe kekarepan ning
ora duwé bandha/ wragat
|
|
Kerubuhan gunung
|
Wong nemoni kesusahan
sing gedhé banget
|
|
Kesandhung ing rata
kebentus ing tawang
|
Oleh cilaka sing ora
dinyana nyana
|
|
Ketula-tula ketali
|
Wong kang tansah
nandhang sengsara
|
|
Kethek saranggon
|
Kumpulan wong kang
tindak ala
|
|
Kleyang kabur
kanginan, ora sanak ora kadang
|
Wong sing ora duwe
panggonan utawa omah sing tetep
|
|
Klenthing wadah masin
|
Angel ninggalake
pakulinan tumindak ala
|
|
Kongsi jambul wanen
|
Nganti tumekan tuwa
banget
|
|
Krokot ing galeng
|
Wong kang mlarat
banget
|
|
Kriwikan dadi
grojogan
|
Prakara kang maune
cilik dadi gedhe
|
|
Kudhi pacul singa
landhepa
|
Wong kang adu
kapinteran, sing pinter sing bakal nemu begja
|
|
Kumenthus ora pecus
|
Seneng umuk nanging
ora sembada
|
|
Kurung munggah
lumbung
|
Wong asor /cilik
didadèkake wong gedhe
|
|
Kuthuk nggendhong
kemiri
|
Manganggo kang sarwa
apik/aji liwat dalan kang mbebayani
|
|
Kutuk marani sundhuk,
ula marani gepuk
|
Njarag marani bebaya
|
|
Kuncung nganti tumeka
gelung
|
Suwe banget anggone
ngenteni
|
|
L
|
|
|
Ladak kecangklak
|
Wong kang angkuh nemoni pakewuh marga tumindake dhewe
|
|
Lahang karoban manis
|
Wong kang rupane bagus-ayu tur luhur bebudene
|
|
Lambe satumang kari semerang
|
Menehi pitutur nganti kesel, ora digubris
|
|
Lanang kemangi
|
Wong lanang kang jirih
|
|
Lebak ilining banyu
|
Wong asor kanggo tiban-tiban yen ana prakara
|
|
Ledhang-ledhang nemu pedhang
|
Nemu kabegjan tanpa kanyana-nyana
|
|
Legan golek momongan
|
Wong kang wis kepenak malah njarag golek gawean (rekasa)
|
|
Lumpuh ngideri jagad
|
Duwe gegayuhan sing mokal kelakon
|
Tidak ada komentar:
Posting Komentar