Senin, 30 Desember 2013

KERETA BASA



Kéreta basa uga disebut jarwa dhosok. Kéreta ateges asal usul tegesing tembung. Kereta basa ateges bab negesi surasaing tembung awewaton asal utawa mula-bukanipun, lumrahe kapirid saka wewancahane, kajupuk sunduk prayogane. Jarwa nduweni teges wedharan utawa katrangan, déné dhosok nduweni teges pikajeng (kekarepan) ndhesek, nyodohake majeng. Jarwa dhosok bisa ditegesi katrangan mungguhe tembung sarana dikira-kira utawa miturut kekarepane kang nerangake.

Tuladhane kereta basa:
1.        Anak ditegesi                   : Karep apa-apa kudu anal an enak
2.        Bapak ditegesi                 : Bab apa-apa pepak (kawruh lan pengalamane akeh)
3.        Batur ditegesi                  : Embat-embating tutur (kena diajak musyawarah/mupakatan)
4.        Bocah ditegesi                 : Yen mangan kaya kebo, penggaweane ora kecacah
5.        Brekat ditegesi                 : Dideleh mak breg terus diangkat
6.        Cangkem ditegesi            : Yen ora dicancang ora mingkem
7.        Cangkir ditegesi               : Kanggo nyancang pikir
8.        Cengkir ditegesi               : Kencenge pikir
9.        Copet ditegesi                  : Ngaco karo mepet-mepet
10.    Denawa ditegesi              : Ngeden hawa (ngumbar hawa nepsu)
11.    Desember ditegesi            : Gedhe-gedhene sumber
12.    Dhalang ditegesi              : Ngudhal piwulang
13.    Dongeng ditegesi             : Dipaido ora menging (dipaido meneng)
14.    Dorang ditegesi                : Aja maido marang pangeran
15.    Garwa ditegesi                 : Sigaraning nyawa
16.    Gedhang ditegesi             : Saged padhang; digeget bar madhang
17.    Gerang ditegesi                : Segere wis aranga-arang
18.    Guru ditegesi                   : Kena digugu lan ditiru
19.    Gusti ditegesi                   : Bagusing ati
20.    Gethuk ditegesi                : Yen digeget karo manthuk-manthuk
21.    Januari ditegesi                : Hujan saben ari
22.    Kaji ditegesi                     : Tekade siji (ngantebi manembah mring Gusti Allah)
23.    Kathok ditegesi                : Diangkat sirok-sitok
24.    Kodhok ditegesi              : Teka-teka ndhodhok
25.    Kotang ditegesi                : Sikute diutang
26.    Krikil ditegesi                  : Keri ing sikil
27.    Kuping ditegesi                : Kaku njepiping
28.    Kupluk ditegesi                : Kaku nyempluk
29.    Kursi ditegesi                   : Yen diungkurake banjur diisi
30.    Ludruk ditegesi                : Gulune gelo-gelo, sikile gedrug-gedrug
31.    Maling ditegesi                : Njupuk amale wong sing ora eling
32.    Mantu ditegesi                 : Dieman-eman meksa metu
33.    Maratuwa ditegesi           : Mara-mara ketemu tuwa
34.    Mata ditegesi                   : Kamot barang kang nyata
35.    Nopember ditegesi           : Ana sumber
36.    Oktober ditegesi              : Untub-untub sumber
37.    Pebruari ditegesi              : Yen mepe buru ari
38.    Prawan ditegesi                : Yen pepara (lelungan) kudu wayah awan
39.    Saru ditegesi                    : Kasar lan keliru
40.    Sega ditegesi                    : Yen wis seseg dadi lega
41.    Sejarah ditegesi                : Sajane ngarah (yen dina riyaya utawa idul fitri)
42.    Sekuter ditegesi               : Sambi sendheku mlayu banter
43.    Sepatu ditegesi                 : Yen wis ditlesepke ora bisa metu
44.    September ditegesi           : Sepi-sepine sumber
45.    Sepuh ditegesi                  : Sandane ampuh
46.    Simah ditegesi                  : Isine omah
47.    Sinom ditegesi                 : Isine enom
48.    Sirah ditegesi                   : Isine rah
49.    Siti ditegesi                      : Isine bulu bekti
50.    Sopir ditegesi                   : Yen ngaso mampir
51.    Seruwal ditegesi               : Saru yen nganti uwal
52.    Sulap ditegesi                   : Yen kesusu bakal ketilap
53.    Tandur ditegesi                : Nata karo mundur
54.    Tapa ditegesi                    : Tatane kaya wong papa
55.    Tarub ditegesi                  : Ditata supaya katon murub
56.    Tayub ditegesi                 : Ditata supaya katon guyub
57.    Tebu ditegesi                   : Antebe kalbu
58.    Tegas ditegesi                  : Tegel tur gragas
59.    Tepas ditegesi                  : Titip napas
60.    Tuwa ditegesi                  : Untune wis rowa; ngenteni tukune nyawa
61.    Wanita ditegesi                : Wani ditata
62.    Wedhang ditegesi            : Dianggo gawe kadang
63.    Wedhus ditegesi              : Suwe ora tau adus (ambune ora enak)
64.    Weteng ditegesi               : Ruwet tur peteng


Daftar Pustaka
Rahardjo, S. 2003. Pepak Basa. Surakarta: ITA
http://jv.wikipedia.org/wiki/Kerata_basa

Tidak ada komentar:

Posting Komentar